Przed diagnozą
Cukrzyca typu 2 jest najczęściej diagnozowanym typem tej choroby. Może rozwijać się latami w ukryciu. Zanim dojdzie do jej rozpoznania, występuje stan przedcukrzycowy. Na tym etapie możemy zapobiec jej wystąpieniu zmieniając styl życia, redukując otyłość i zwiększając aktywność fizyczną. Dzięki temu zapewniamy dłuższą żywotność komórkom wydzielającym insulinę. Stężenie glukozy we krwi, czyli glikemia, jest jeszcze w normie, ale tempo pracy przez kolejnych kilka (lub nawet kilkanaście) lat wyniszcza komórki i w efekcie trzustka produkuje coraz mniej insuliny.
W momencie, kiedy spada liczebność komórek produkujących insulinę, wydzielanego hormonu jest coraz mniej, a wówczas stężenie glukozy we krwi zaczyna rosnąć. Na tym etapie i dochodzi do zdiagnozowania cukrzycy.
Należy wiedzieć, że procesu obumierania komórek nie da się zatrzymać, ale można go spowolnić. Dlatego, w zależności od lat trwania choroby, trzustka będzie wydzielać coraz mniej insuliny i w związku z tym następuje etapowość leczenia farmakologicznego.
Diagnoza i wdrożenie leczenia
Początkowo zwiększamy dawki zapisanego leku, później dołączamy inne grupy leków doustnych, aż do momentu, w którym insuliny produkowanej przez nasz organizm będzie tak mało, że w leczeniu pojawia się ona jako konieczność do utrzymania normoglikemii. Taki jest naturalny rozwój cukrzycy, dlatego mówimy o niej jako o chorobie przewlekłej.
Co ważne, aby osiągnąć efekty należy podejść do leczenia kompleksowo. Niezwykle istotne jest również leczenie niefarmakologiczne – odpowiednia dieta, aktywność fizyczna i prowadzenie zdrowego stylu życia, których celem jest osiągnięcie poziomów glikemii człowieka zdrowego.
Lekarz prowadzący podejmuje strategiczne decyzje, w razie wykrycia nieprawidłowości pokieruje dalszą diagnostyką i leczeniem oraz ustali program postępowania leczniczego. Jednak to pacjent musi być zaangażowany w proces leczenia, ponieważ jest współodpowiedzialny za wyniki.
Rola samokontroli
Aby dać lekarzowi podstawę do tego, by w odpowiednim czasie mógł dokonać zmian w leczeniu, należy samodzielnie prowadzić skuteczną samokontrolę. Warto pamiętać, że nie jest to suma luźnych zadań, wymyślonych, by utrudnić pacjentowi życie. To raczej system postępowania, pomagający zrozumieć, jak życie codzienne, zawodowe i emocjonalne wpływa na poziomy glukozy.
Każdy wykonany pomiar i jego interpretacja dadzą cenne informacje o tym:
- które posiłki powodują wzrost glikemii powyżej zalecanej normy,
- jaki rodzaj aktywności fizycznej, jego czas i nasilenie pomaga nam w obniżeniu poziomów glikemii, a w jakich okolicznościach może doprowadzić do jego spadku,
- jakie są poziomy glikemii w reakcji na emocje, stres, ból, czy chorobę,
- jak organizm reaguje na aktualnie stosowane leczenie,
- może być wskaźnikiem, że należy dokonać weryfikacji metody leczenia.
Samo zmierzenie stężenia glukozy, bez odpowiedniej interpretacji wyniku – dlaczego o tej porze dnia cukier jest np. podwyższony, czy to jednorazowy wyskok, czy stała tendencja – znacznie zubaża pojęcie i cel samokontroli.
Choć samokontrola przypomina o chorobie, pomijanie pomiarów glikemii sprawia, że cukrzyca jeszcze mocniej odciska piętno na życiu diabetyka. Niewielu pacjentów zdaje sobie sprawę z tego, że skutki hiperglikemii nie są tak naprawdę „okresowe”, a pozostawiają po sobie trwały ślad i daleko idące następstwa. Może to prowadzić do rozwoju późnych powikłań cukrzycy związanych z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów – zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Początkowo cukrzyca nie daje żadnych objawów. Podwyższone stężenia glikemii nie powodują bólu, a gdy glikemia jest niższa niż 200 mg/dl, objawy cukrzycy nie są w ogóle odczuwalne i pacjent ma mylne przeświadczenie o tym, że „cukier ma pod kontrolą”. Jednakże generują już one proces uszkodzenia struktur naczyń krwionośnych i włókien nerwowych.
PRAKTYCZNE PORADY EDUKATORA
Pomiar po posiłku (liczymy czas od momentu rozpoczęcia posiłku, a nie jego zakończenia)
- Posiłek głównie węglowodanowy, zawierający węglowodany o wysokim IG: pomiar 60 min. po posiłku
- Posiłek głównie węglowodanowy: pomiar 60-90 min. po posiłku
- Posiłek złożony (węglowodany, tłuszcze, białka): pomiar 90-120 min. po posiłku
- Posiłek, w którym dominują tłuszcze: pomiar dwukrotny ok. 120 min. i ok. 240 min. po posiłku
Wykonywanie pomiarów tylko na czczo jest niewystarczające, gdyż nie daje pełnego obrazu, jak wyglądają glikemie po posiłkach. Pomiar glikemii poposiłkowej zapewnia nam prawidłowe leczenie cukrzycy i uniknięcie rozwoju powikłań.
Zmiana nawyków żywieniowych
- Zjedz śniadanie przed upływem 1 godz. od przebudzenia. Osoby, które nie jedzą śniadania mają skłonności do tycia i insulinooporności.
- Czytaj etykiety na produktach – to źródło informacji o ilości węglowodanów.
- Unikaj produktów z syropem glukozowo-fruktozowym.
- Jedz produkty z wysoką zawartością błonnika, gdyż obniża on IG, czyli spowalnia podnoszenie się glikemii. Daje też uczucie sytości i ma dobroczynny wpływ na jelita.
- Częściej wybieraj pieczywo pełnoziarniste lub razowe zamiast pieczywa pszennego np. bagietka pszenna to IG 95, chleb pełnoziarnisty to IG 50.
- Mleko ma istotny wpływ na wzrost poziomu glikemii, gdyż zawiera laktozę (cukier mleczny). Zamień mleko na przetwory mleczne: jogurt naturalny, kefir, maślankę. Zupy mleczne spożywaj o innych porach dnia niż rano.
- Owoce jedz do godz 16:00. Suszone owoce zawierają więcej glukozy.
- Warzywa, które można spożywać w dowolnej ilości to: sałata, rzodkiewka, ogórek, pomidor, papryka zielona, kapusta, szpinak, cebula, świeże grzyby, szparagi.
- Zwróć uwagę na ilość spożywanych warzyw bogatych w węglowodany np. kukurydza, groszek zielony, dynia.
- Możemy obniżyć ładunek glikemiczny ugotowanych ziemniaków, kasz, ryżu, nasion strączkowych poprzez ich schładzanie. Na następny dzień będą mniej podnosić glikemię pod warunkiem, że nie podgrzejemy ich do temperatury powyżej 50 stopni Celsjusza.
- Potrawy z mąką pszenną np. naleśniki, pierogi, krokiety należy jeść najlepiej z surówkami ze świeżych warzyw.
- Nie pij podczas posiłków – napój wypity do posiłku przyspiesza czynność opróżniania żołądka, co powoduje szybszy wzrost glikemii.
- Sól zawarta w pożywieniu zwiększa wchłanianie glukozy do krwiobiegu.
Wysiłek fizyczny jako element leczenia
Aktywność fizyczna – oprócz farmakoterapii i diety – stanowi niezbędny element kontroli i terapii cukrzycy. Choroba zdecydowanie nie jest przeszkodą do uprawiania sportu. Regularna aktywność fizyczna często przyczynia się do redukcji dawek stosowanych leków i może odsunąć w czasie decyzję o włączeniu do leczenia insuliny lub zmniejszeniu jej dobowej dawki.
Rodzaj aktywności fizycznej zależy od wieku, stopnia wytrenowania, ogólnego stanu zdrowia i obecności przewlekłych powikłań cukrzycy. Najbezpieczniejszą formą ruchu są: nordic walking, spacer w tempie 5–6 km/godzinę, spokojna jazda na rowerze, czy pływanie.
Ćwiczenia powinny być wykonywane regularnie, 3–5 razy w tygodniu, po 30–45 minut dziennie (co najmniej 150 minut tygodniowo). Podjęcie decyzji o zwiększonej aktywności fizycznej powinno być skonsultowane z lekarzem.
RADY EDUKATORA
- Należy oznaczać glikemię przed wysiłkiem fizycznym, w jego trakcie i po jego zakończeniu, gdyż wysiłek może powodować nadmierne zmniejszenie glukozy we krwi nawet do 24 godz po jego zakończeniu.
- Miej zawsze przy sobie węglowodany proste: cukier w kostkach, żelu, słodki napój, na wypadek hipoglikemii..
- Przy wysiłku pocimy się, pamiętaj więc o uzupełnianiu płynów w organizmie.
- Przed wysiłkiem fizycznym wypij 2 szklanki wody niegazowanej. W trakcie ćwiczeń wypij co 20 minut około 150 -200 ml płynów, aby zabezpieczyć się przed odwodnieniem.
- Przed nieplanowanym wysiłkiem fizycznym należy spożyć dodatkową porcję cukrów prostych (20-30 g/30 min wysiłku).
- Krótkotrwały, bardzo intensywny wysiłek fizyczny, wysiłek beztlenowy (przeciąganie liny, przenoszenie ciężkich przedmiotów) może prowadzić do hiperglikemii i ketozy.
- Przed planowanym wysiłkiem należy rozważyć redukcję dawki insuliny szybko/krótkodziałającej, której szczyt działania przypada na okres wysiłku lub wkrótce po jego zakończeniu. Większa redukcja dawek jest wymagana w przypadku osób mało wytrenowanych oraz podejmujących wysiłek tylko raz w tygodniu lub rzadziej.
- Nie podejmuj wysiłku fizycznego w czasie dodatkowej choroby (przeziębienie, grypa) oraz gdy masz gorączkę.
- Należy zawsze pamiętać o wygodnym i miękkim obuwiu oraz odpowiednich skarpetach zabezpieczających przed odparzeniem, gdyż ze względu na powikłania w układzie nerwowym można nie odczuwać drobnych skaleczeń i otarć.
PODSTAWOWE POJĘCIA
HIPERGLIKEMIA – za wysokie stężenie glukozy we krwi,
HIPOGLIKEMIA – (niedocukrzenie) za niskie stężenie glukozy we krwi, poniżej 70 mg/dl
GLIKEMIA – stężenie glukozy we krwi,
NORMOGLIKEMIA – prawidłowe stężenie glukozy we krwi,
INSULINA – hormon wydzielany przez trzustkę, który obniża stężenie glukozy poprzez umożliwienie jej transportu do komórek organizmu,
HEMOGLOBINA GLIKOWANA (HbA1c) – wskaźnik wyrównania cukrzycy.
Bibliografia:
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
- red. E. Franek, Leczenie powikłań cukrzycy i chorób z nią współistniejących, Warszawa 2018
- L. Czupryniak, K. Strojek, Diabetologia 2018 ,Gdańsk 2018
- J. Drzewoski, Komentarze diabetologiczne, Poznań 2014
- A. Duda-Sobczak,A. Gawrecki, A. Juruć, S. Karbowska, Cukrzyca typu 2, Warszawa 2016