10 min czytania

Cukrzyca – rodzaje, objawy, przyczyny, leczenie

Łacińska nazwa tej choroby brzmi Diabetes Mellitus. W dosłownym tłumaczeniu odnosi się ona do jednego z objawów cukrzycy, jakim jest obecność glukozy w moczu – a zatem jego słodkiego smaku, który wzbudzał zauważalne zainteresowanie insektów. Choć choroba ta jest obecna w życiu człowieka od tylu lat, pod pewnymi względami nadal stanowi zagadkę. Jakie są jej przyczyny? Jak wyglądają pierwsze symptomy? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

  1. Cukrzyca – krótki rys historyczny
  2. Cukrzyca współcześnie
  3. Cukrzyca – przyczyny choroby
  4. Najczęstsze objawy cukrzycy
  5. Jak zdiagnozować cukrzycę?
  6. Kiedy stwierdza się cukrzycę?
  7. Metody leczenia cukrzycy
  8. Powikłania cukrzycy
  9. Dieta w cukrzycy
  10. Cukrzyca a aktywność fizyczna

Cukrzyca – krótki rys historyczny 

Jest chorobą, która towarzyszy nam od wieków. Znana już w starożytności, stanowiła jedno z wyzwań, jakim stawiali czoła ówcześni medycy. Pierwsza znana nam wzmianka na temat charakterystycznych objawów cukrzycy pochodzi z około 2670 r. p.n.e. (Chiny). Kolejne opisy choroby pojawiały się także w staroindyjskich podręcznikach medycznych, a także w papirusie Ebersa z 1550 r. p.n.e., gdzie została przedstawiona jako śmiertelne schorzenie o gwałtownym i szybkim przebiegu z towarzyszącym mu silnym pragnieniem. 

Z początkiem naszej ery (500 r. n.e.) po raz pierwszy dokonano podziału cukrzycy na:

  • Typ 1 (kojarzony przede wszystkim z młodym wiekiem)
  • Typ 2 (współistniejący z otyłością)

Oba typy zostały dokładniej opisane dopiero w XI wieku przez perskiego uczonego Awicennę.

Przełomowe wydarzenia przyniósł wiek XIX. Pierwszym z nich była obserwacja korzystnego wpływu niskokalorycznej diety na organizm osób chorych na cukrzycę (Bouchardat). Kolejnym – przypadkowe odkrycie wysp trzustkowych (1869 r.) przez studenta medycyny Paula Langerhansa. Dwie dekady później Oskar Minkowski oraz Joseph von Mering, na podstawie badań przeprowadzonych na psach, opisali zależność pomiędzy pracą trzustki a poziomem glikemii. Kolejne lata były równie owocne, mianowicie:

  • 1910 r. – odkrycie komórek beta wysp Langerhansa wydzielających insulinę (Sir Edward  Albert  Sharpey-Schafer)
  • 1921-1922 r. – pierwsze próby podania wyciągu z trzustek zdrowych psów zwierzętom, którym ten narząd usunięto (Fryderyk Grant Banting i Karol Herbert Best)
  • 23 stycznia 1922 r. – pierwsze zaaplikowanie insuliny człowiekowi choremu na cukrzycę
  • 1923 r. – rozpoczęcie produkcji insuliny
  • 1954 r. – ustalenie aminokwasowej sekwencji hormonu
  • 1958 r. – wytworzenie syntetycznej insuliny metodą inżynierii genetycznej
  • 1959 r. – opracowanie metody badania stężenia insuliny
  • 1961 r. – rozpoczęcie produkcji glukagonu
  • 1970 r. – powstaje pierwszy glukometr
  • 1977 r. – odkrycie badania hemoglobiny glikowanej (HbA1c)
  • 1978 r. – pierwszy analog ludzkiej insuliny
  • 1983 r. – pierwsza pompa insulinowa (OPI)

Cukrzyca współcześnie

Niestety, wspomniane osiągnięcia naukowe nie zdołały zmienić faktu, iż obecnie cukrzyca jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie. W szczególności cukrzyca typu 2 stanowi nadal duże wyzwanie dla współczesnej medycyny ze względu na ogromną liczbę zachorowań, która nieustannie rośnie. Z tego powodu cukrzyca została nawet określona mianem epidemii XXI wieku.

Ogromną rolę w poradzeniu sobie z tym wyzwaniem odgrywa edukacja. To właśnie w tym celu powstał portal Szkoła Diabetyka – naszą misją jest docieranie do jak największego grona odbiorców i szerzenie wiedzy o cukrzycy. Zapraszamy do eksplorowania naszego współtworzonego z lekarzami portalu, na którym umieściliśmy wiele przydatnych i ciekawych informacji na temat różnych typów choroby, jej objawów, przyczyn, metod leczenia, diety i wielu innych ważnych kwestii. Przeczytaj więcej o rodzajach cukrzycy:

  • Cukrzyca typ 1 
  • Cukrzyca typ 2
  • Cukrzyca ciążowa

 Cukrzyca – przyczyny choroby

Dlaczego chorujemy na cukrzycę? Dlaczego właśnie u nas pojawiła się ta choroba? To pytania, które bardzo często pojawiają się w gabinetach lekarskich tuż po diagnozie. Jakie przyczyny wywołują cukrzycę

Wszystko zależy od typu choroby. Cukrzyca typu 1 to typ choroby, do wystąpienia której w głównej mierze przyczyniają się stres oraz czynniki genetyczne. W przypadku cukrzycy typu 2 jako przyczynę uznaje się występowanie cukrzycy w najbliższej rodzinie, niezdrowe nawyki żywieniowe, nadwagę/otyłość, a także brak aktywności fizycznej. 

Podsumowując wszystkie możliwe czynniki powodujące rozwój cukrzycy, możemy wymienić:

  • czynniki genetyczne (geny układu HLA klasy II -DR i -DQ);
  • cukrzyca zdiagnozowana u członków najbliższej rodziny;
  • infekcje wirusowe (świnka, różyczka, cytomegalia, Coxsackie B);
  • wiek matki;
  • zwiększona masa ciała w okresie niemowlęcym;
  • silny lub długotrwały stres;
  • niedobór witaminy D3;
  • nadciśnienie tętnicze;
  • wiek pacjenta;
  • zbyt niska aktywność fizyczna;
  • wysoki poziom cholesterolu frakcji LDL i trójglicerydów;
  • nadużywanie alkoholu; 
  • wieloletnie przyjmowanie takich leków jak np. nieselektywne β-blokery, czy glikokortykosteroidy,
  • przebyta wcześniej cukrzyca ciążowa.

Najczęstsze objawy cukrzycy

Istnieje szereg symptomów, które powinny nas zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza. Do najczęstszych objawów cukrzycy zaliczyć można dolegliwości, które mają związek z wzrastającym we krwi chorego poziomem stężenia glukozy.

  • Uczucie suchości w ustach.
  • Silne pragnienie – niezależnie od ilości spożywanych płynów (polidypsja).
  • Obfite wydalanie moczu (poliuria).
  • Zwiększony apetyt (polifagia), w szczególności skłonność do spożywania słodkich pokarmów.
  • Zauważalne chudnięcie lub przybieranie na wadze.
  • Wysuszenie skóry i błon śluzowych ciała.
  • Większa podatność na infekcje – w szczególności bakteryjne i grzybicze.
  • Zaburzenia ostrości widzenia.
  • Przewlekłe odczuwanie zmęczenia oraz nasilenie uczucia senności poposiłkowej.
  • Zapach acetonu z ust wskazujący na obecność ciał ketonowych.

Jak zdiagnozować cukrzycę?

Jeżeli zaobserwujemy u siebie objawy znajdujące się na powyższej liście – warto zgłosić się do swojego lekarza rodzinnego, który pokieruje nas na dalsze badania w celu potwierdzenia bądź wykluczenia cukrzycy

Najczęściej zaleca się pomiar stężenia glukozy we krwi, a także wykonanie testu OGTT – tak zwanej krzywej cukrowej. Dodatkowo, lekarz może zalecić również badanie moczu pod kątem obecności glukozy i ciał ketonowych.

Kiedy stwierdza się cukrzycę?

Wg wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2022 r. cukrzycę stwierdza się u osoby, u której:

  • występują objawy cukrzycy a wynik glikemii przygodnej ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).

Przy braku występowania objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl (< 11,1 mmol/l) cukrzycę można rozpoznać na podstawie:

  • dwukrotnego oznaczenia glikemii na czczo w godzinach porannych (każde oznaczenie należy wykonać innego dnia). Dwa wyniki ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l) są podstawą do rozpoznania cukrzycy,
  • jednorazowego oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c), gdy wartość ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/ mol),
  • jednokrotnego testu obciążenia glukoza OGTT ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).

Metody leczenia cukrzycy

W zależności od typu cukrzycy, dobierane są różne modele terapii. Najpopularniejszy – i również najczęściej kojarzony z cukrzycą typ 1 – opiera się na stosowaniu insuliny (lub jej analogów). Wyróżniamy w tym przypadku kilka rodzajów preparatów:

  • szybkodziałające analogi insulin ludzkich,
  • krótkodziałające insuliny ludzkie,
  • insuliny ludzkie o pośrednim czasie działania,
  • długodziałające analogi insulin ludzkich,
  • mieszanki insulin ludzkich i mieszanki analogów insulin ludzkich. 

Cukrzycę typ 2 najczęściej leczy się środkami doustnymi. Wg wytycznych PTD z 2022 r. metformina powinna być lekiem pierwszego wyboru przy rozpoczynaniu leczenia farmakologicznego w cukrzycy typu 2.  Monoterapia z czasem może ulec zmianie. Wybór kolejnych leków powinien mieć charakter zindywidualizowany i uwzględniać ich efekt sercowo-naczyniowy, nerkowy, skuteczność, objawy uboczne, wpływ na masę ciała, ryzyko hipoglikemii, cenę oraz preferencje pacjenta.

Lekarz prowadzący ma możliwość włączenie m.in.:

  • pochodnych sulfonylomocznika (glimepiryd, gliklazyd),
  • preparatów inkretynowych (analogi GLP-1, inhibitory DPP-4),
  • flozyn (inhibitory SGLT2),
  • akarbozy,
  • glinidów,
  • glitazonów.

Powikłania cukrzycy

Brak wdrożenia odpowiedniego leczenia, nieprawidłowo prowadzona terapia lub niestosowanie się do zaleceń lekarza skutkuje brakiem wyrównania cukrzycy i może prowadzić do wystąpienia ostrych i/lub przewlekłych powikłań cukrzycy.

Do ostrych powikłań cukrzycy wg wytycznych PTD z 2022 r zaliczamy:

  • Cukrzycowa kwasica ketonowa (CKK) — jest jednym z groźnych powikłań cukrzycy, dla którego poza zmniejszeniem pH krwi charakterystyczna jest obecność tzw. ciał ketonowych w moczu. Należy ją traktować jako stan zagrożenia życia. Powstaje w następstwie niewystarczającej ilości insuliny lub upośledzonego działania transporterów komórki, które nie mogą spożytkować obecnej we krwi glukozy. Glukoza jest cukrem prostym, będącym podstawowym źródłem energii dla większości komórek naszego organizmu. Przy jej deficycie organizm podejmuje działania, mające na celu zmienić tę sytuację szukając tzw. alternatywne źródła energii. Dochodzi więc do rozkładu tłuszczów, czyli lipolizy. Produktem spalania tłuszczy są ciała ketonowe (ketony), których nadmiar jest toksyczny. Nieleczona kwasica ketonowa może prowadzić do śpiączki, a nawet śmierci*. Śmiertelność wynosi ok 5%**
  • Stan hiperglikemiczno-hiperosmolalny -to zaburzenie metaboliczne przebiegające ze znacznym odwodnieniem organizmu, powstające zwykle u starszych chorych na cukrzycę typu 2 w wyniku dużych glikemii, zwykle >600 mg/dl (33,3 mmol/l). W zespole tym dochodzi również do zwiększenia stężenia sodu, mocznika i kreatyniny w surowicy krwi. Zaburzenia rozwijają się w ciągu dni albo tygodni. Cechuje się około 15% śmiertelnością.***
  • Kwasica mleczanowa – Występuje dużo rzadziej niż kwasica ketonowa czy hipoglikemia, stanowi jednak duże zagrożenie dla zdrowia i życia (śmiertelność wynosi nawet do 50%). O kwasicy mleczanowej mówimy, kiedy stężenie kwasu mlekowego w surowicy krwi jest zbyt wysokie. Diabetycy mogą zapobiegać kwasicy mleczanowej dzięki profilaktyce, czyli przede wszystkim prawidłowej samokontroli cukrzycy. Duże znaczenie ma także szybkie rozpoznanie kwasicy.*

Wśród przewlekłych powikłań cukrzycy znajdują się:

Powikłanie mikroangiopatyczne:

  • nefropatia
    – uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych (mikroangiopatia)
    – zwiększona obecność albumin w moczu
    – wysoki poziom kreatyniny
    – nadciśnienie tętnicze
  • retinopatia
    – postępująca mikroangiopatia
    – zaburzenia widzenia
  • neuropatia
    – mrowienie kończyn
    – skurcze oraz osłabienie mięśni
    – zespół stopy cukrzycowej

Powikładnia makrangiopatyczne:

  • Choroba wieńcowa,
  • Niedokrwienie kończyn dolnych,
  • Choroba naczyń mózgu,

    które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca. 

    Dieta w cukrzycy

    Niezwykle istotnym elementem każdej terapii stosowanej w cukrzycy jest włączenie odpowiedniej diety. Zmiany nawyków żywieniowych powinny obejmować kilka prostych zasad:

    • wyeliminowanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym,
    • znaczne ograniczenie węglowodanów prostych,
    • zwiększenie ilości warzyw w diecie,
    • podzielenie jadłospisu na 4-5 mniejszych posiłków,
    • spożywanie większej ilości wody.

    Cukrzyca a aktywność fizyczna

    Czy ćwiczenia fizyczne są zalecane w cukrzycy? Jak najbardziej! Co więcej – stanowią niezwykle istotny element jej leczenia. Warto pamiętać o systematyczności oraz stopniowym wdrażaniu coraz większych dawek ruchu tygodniowo. 

    Zachęcamy do lektury naszej sekcji poradnikowej – regularnie zamieszczamy w niej wiele cennych porad dotyczących nie tylko aktywności fizycznej, ale także wskazówek żywieniowych oraz zdrowego trybu życia.

     

    Bibliografia:

    Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia Kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022. Diabetologia Kliniczna. 2022
    Podstawowe zasady diety cukrzycowej – praktyczny poradnik dla pacjenta z cukrzycą oraz z zaburzeniami typu insulinooporności – oprac dr n. med. Głowania A.
    Janeczko D. Rozpoznawanie i klasyfikacja cukrzycy. Kształcenie podyplomowe. 2012, 3, 16-21,
    Diabetologia wieku rozwojowego, Redakcja naukowa: Myśliwiec M., Jarosz-Chobot P., PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2017

    * https://portal.abczdrowie.pl/kwasica-mleczanowa
    ** https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/288,kwasica-i-spiaczka-ketonowa
    *** https://www.mp.pl/pacjent/objawy/65990,zespol-hiperglikemiczno-hipermolalny

    Chcesz otrzymywać powiadomienia o nowych artykułach, czy nadchodzących wydarzeniach (m.in. darmowych spotkaniach ze specjalistami)?
    Zapisz się do naszego newslettera, a niczego nie przeoczysz!

    Zapisz się

    Jesteśmy tu dla Ciebie!

    Masz pytania, chcesz, abyśmy specjalnie dla Ciebie stworzyli artykuł? napisz na adres: redakcja@szkoladiabetyka.pl