Otyłość – choroba, która wymaga leczenia.

Spis treści:

1. Otyłość jako choroba
2. Wskaźniki otyłości
3. Dlaczego otyłość jest taka groźna?
4. Leczenie otyłości

Otyłość jako choroba

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO-World Health Organization) uznała otyłość za chorobę dopiero w 1966 r. Jednak bardzo szybko określono ją mianem choroby cywilizacyjnej – jednej z najgroźniejszych i niezwykle skomplikowanych. Szacuje się, że obecnie na całym świecie 39% osób dorosłych spełnia kryteria rozpoznania nadwagi, a 13% choruje na otyłość. Otyłość została wpisana na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (kod E66 w klasyfikacji ICD-10). Nakłada to na lekarzy obowiązek jej rozpoznawania i leczenia ^2,3 .

Zatem otyłość nie jest jedynie problemem estetycznym. Jest chorobą przewlekłą, która nie ustępuje samoistnie, wykazuje skłonność do nawrotów i prowadzi do wielu niekorzystnych konsekwencji, zarówno zdrowotnych (powikłania narządowe, zagrożenie zdrowia), jak i psychologicznych, społecznych oraz ekonomicznych ^2,4.

Otyłość ma podłoże wieloprzyczynowe. Na jej rozwój wpływają czynniki genetyczne, hormonalne, neurohormonalne, psychologiczne (depresja, stany lękowe, zaburzenie regulacji zapotrzebowania na pokarm), społeczne i środowiskowe². Na wiele z nich pacjent nie ma wpływu. Istotną przyczyną jest nieprawidłowy styl życia, ale znaczenie mają także nieprawidłowe zachowania żywieniowe, niski status społeczno-ekonomiczny, stosowane leki (m.in. przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, sterydowe, insulina, beta-blokery), zaburzenia obrazu własnego ciała⁴.

Wskaźniki otyłości

Otyłość stwierdza się, gdy poziom tkanki tłuszczowej przekracza 30% prawidłowej masy ciała u kobiet i 25% u mężczyzn². Do jej rozpoznania można również wykorzystać wskaźnik BMI (Body Mass Index):

Wartość wskaźnika BMI w granicach 18,5–24,9, wskazuje na prawidłową masę ciała, nadwagę stwierdza się przy wartości BMI w przedziale 25–29,9 kg/m² a BMI > 30 kg/m² świadczy o otyłości².

Jeśli wartość  BMI wskazuje na otyłość, często oblicza się również wskaźnik WHR (ang. Waist-to-Hip Ratio), który określa stosunek obwodu talii do obwodu bioder². W ten sposób można określić rodzaj otyłości^2,4:

• Otyłość brzuszna (androidalna, centralna, trzewna, typu „jabłko”) – wskaźnik WHR >0,85 u kobiet i >0,9 u mężczyzn²; tkanka tłuszczowa odkłada się przede wszystkim wokół narządów jamy brzusznej; ten rodzaj istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań. Otyłość brzuszną można również rozpoznać na podstawie pomiaru obwodu talii. Wartość powyżej 88 cm u kobiet i 102 cm u mężczyzn świadczy o występowaniu otyłości brzusznej.
• Otyłość pośladkowo-udowa (gynoidalna, typu „gruszka”) – wskaźnik WHR ≤0,85u kobiet, natomiast u mężczyzn – ≤0,9²; tkanka tłuszczowa zgromadzona jest głównie w okolicy ud, pośladków i bioder.

Obliczenie BMI umożliwia tylko szacunkową ocenę nadmiaru tkanki tłuszczowej w organizmie. Nie uwzględnia wieku, płci, budowy ciała oraz nie odzwierciedla zawartości i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie (podskórnej, trzewnej), proporcji tkanki tłuszczowej do tkanki mięśniowej ani stanu nawodnienia. Wskaźnik ten nie powinien być jedyną metodą oceny stanu odżywienia u osób o bardzo wątłej budowie ciała np. starszych, niedołężnych, u których zmiany kostne i zaniki mięśniowe mogą wpływać na masę ciała, a więc również na niewłaściwą interpretację wartości BMI. Ocena na podstawie tylko wartości BMI może być zafałszowana również u osób o bardzo atletycznej budowie i dużej ilości tkanki mięśniowej, gdyż pomiar BMI nie różnicuje tkanek, których nadmiar znajduje się w organizmie. Nie używa się również BMI do oceny występowania nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej u kobiet w ciąży oraz u dzieci i młodzieży^2,5.

Do oceny stanu odżywienia mogą być również wykorzystywane bardziej specjalistyczne badania, tj. tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy, rentgenowska absorpcjometria podwójnej energii (DXA) czy bioimpedancja elektryczna (BIA)⁶.

Dlaczego otyłość jest taka groźna?

Otyłość jest niebezpieczną w skutkach chorobą, ponieważ prowadzi do rozwoju ponad 200 poważnych powikłań, które bezpośrednio pogarszają jakość życia. Należą do nich m.in. schorzenia układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, udar mózgu), powikłania mechaniczne (choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa, obturacyjny bezdech senny, wysiłkowe nietrzymanie moczu) zaburzenia metaboliczne, hormonalne, nerkowe, dermatologiczne, a także choroby nowotworowe. Wyniki badań wskazują, że otyłość powoduje również skrócenie oczekiwanej długości życia, najczęściej wskutek zdarzeń sercowo-naczyniowych².

Dlatego tak ważne są również badania przesiewowe. Osoby chorujące na otyłość powinny przechodzić regularnie diagnostykę w kierunku zaburzeń metabolicznych, z uwzględnieniem badań w kierunku stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2 oraz zaburzeń lipidowych, oceny czynności nerek i wątroby czy wskaźników stanu zapalnego. Do panelu takich badań przesiewowych zaliczymy m.in.:

• glikemię na czczo, doustny test tolerancji 75 g glukozy (OGTT)
• profil lipidowy
• stężenie kwasu moczowego
• stężenie hormonu tyreotropowego (TSH)
• aktywność aminotransferazy alaninowej (ALT) i asparaginianowej (AST)
• stężenie kreatyniny w surowicy z oszacowaniem wartości przesączania kłębuszkowego (eGFR)
• stężenie białka C‑reaktywnego (CRP)
• morfologię krwi obwodowej
• badanie ogólne moczu²

Leczenie otyłości

Leczenie otyłości powinno być interdyscyplinarne⁶. Podstawą jest połączenie zdrowego stylu odżywiania i regularnej aktywności fizycznej. Wsparcie w tym zakresie można uzyskać korzystając
z pomocy dietetyka, trenera personalnego lub fizjoterapeuty. W wielu przypadkach bardzo potrzebna może okazać się pomoc psychologa, zarówno w odkryciu psychologicznych przyczyn otyłości, jak
i w dokonaniu zmian w sposobie myślenia, budowaniu zdrowych nawyków i utrzymaniu motywacji^4,6.

U niektórych pacjentów jednak zmiana nawyków żywieniowych i zwiększenie poziomu aktywności fizycznej może nie przynieść oczekiwanych efektów. Wówczas konieczny jest kontakt
z lekarzem, który przeprowadzi szczegółowy wywiad, zleci odpowiednie badania diagnostyczne, w razie potrzeby skieruje do specjalisty. W leczeniu otyłości lekarz może zaproponować farmakoterapię lub leczenie chirurgiczne, biorąc pod uwagę masę ciała, stan zdrowia pacjenta oraz przyczynę otyłości⁴.

Chirurgiczne leczenie otyłości (chirurgia metaboliczna, poprzednio nazywana chirurgią bariatryczną) pozwala na uzyskanie trwałego ubytku masy ciała, a w konsekwencji prowadzi do złagodzenia przebiegu, wyleczenia lub zapobiegania pojawianiu się chorób związanych z występowaniem otyłości^7,8. Zabiegi te polegają m.in. na zmniejszeniu możliwości przyjęcia pokarmu⁷. Następuje to poprzez zmniejszenie pojemności żołądka przez jego częściową resekcję. Usunięte zostają również komórki odpowiedzialne za powstawanie uczucia głodu oraz część komórek inicjujących ruchy perystaltyczne żołądka, co wpływa na procesy hormonalne związane z odczuwaniem sytości oraz opóźnienie opróżniania żołądka. Inne operacje oprócz zmniejszenia objętości żołądka powodują ominięcie części układu pokarmowego, co powoduje zmniejszenie wchłaniania składników odżywczych⁷.

Leczenie otyłości i uzyskanie istotnej i trwałej redukcji masy ciała pozwala w znacznym stopniu cofnąć lub złagodzić przebieg wielu chorób spowodowanych otyłością, a tym samym poprawić odległe rokowania co do stanu zdrowia.

Źródła:

1. Suchodolska P., Orkusz A., Otyłość – przyczyny, rodzaje, leczenie, skutki, Nauki Inżynierskie i Technologie. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, 2018; 4 (31): 65-79;
2. Bąk‑Sosnowska M., Białkowska M., Bogdański P., Chomiuk T., Gałązka‑Sobotka M., Holecki M., Jarosińska A., Jezierska M., Kamiński P., Kłoda K., Kręgielska‑Narożna M., Lech M., Mamcarz A., Mastalerz‑Migas A., Matyjaszek‑Matuszek B., Ostrowska L., Płaczkiewicz‑Jankowska E., Stachowska E., Stelmach‑Mardas M., Szeliga J., Szulińska M., Walczak M., Wyleżoł M.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt. wyd. specj.; maj 2022: 1–87;
3. https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a4774/Zainaugurowano-kampanie–Porozmawiajmy-szczerze-o-otylosci-.html
4. https://ootylosci.pl/o-otylosci/; dostęp 03.2024;
5. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/sport/126898,ocena-wskaznika-masy-ciala-i-jak-go-prawidlowo-wyliczyc
6. Pawluk I, Gosa P., Jodkiewicz M., Kaczorek M., Nagel P., Pacyna S., Wedziuk-Reszka A., Wolnicka K., Nadwaga i otyłość. Małymi krokami do zdrowia; Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2022; https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2022/12/Nadwaga-i-otylosc.-Malymi-Krokami-do-Zdrowia..pdf; dostep 03.2024.
7. https://www.termedia.pl/poz/Otylosc-to-choroba-ktorej-towarzysza-grozne-powiklania,54170.html