Spis treści:
1. Hipoglikemia – objawy i przyczyny
2. Pierwsza pomoc w przypadku hipoglikemii
3. Ostre stany hiperglikemiczne
Hipoglikemia – objawy i przyczyny
Najpoważniejszym ostrym powikłaniem cukrzycy, stwarzającym bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia, zwłaszcza dla osób starszych lub z chorobą niedokrwienną serca, jest hipoglikemia. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne definiuje ten stan jako obniżenie stężenia glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), niezależnie od występowania objawów klinicznych1.
Hipoglikemia może wystąpić zarówno u osób z cukrzycą typu 1, jak i 2, leczonych insuliną lub lekami doustnymi. Może zostać wywołana przez1,2:
- Błędy żywieniowe (pominięcie lub zbyt mały posiłek, zbyt długą przerwę między posiłkami)
- Brak regularnej kontroli poziomu glukozy (brak informacji o poziomach glukozy utrudnia lekarzowi prawidłowe dostosowanie dawki leków)
- Nieprawidłową technikę podawania insuliny
- Zbyt intensywny, nieplanowany, wysiłek fizyczny
- Niewłaściwe dostosowanie dawek leków do podejmowanego wysiłku fizycznego
- Spożycie alkoholu
- Współwystępowanie innych chorób
Hipoglikemia objawia się występowaniem uczucia głodu, pocenia się, kołatania serca, drżenia mięśni, bladości, niepokoju i drażliwości. Pogłębiający się spadek glukozy we krwi powoduje pojawienie się objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takich jak zaburzenia mowy i widzenia, trudności w kojarzeniu, zaburzenia czucia i koordynacji ruchowej, drgawki, pobudzenie i agresja. Może również spowodować utratę przytomności2.
Pierwsza pomoc w przypadku hipoglikemii
Sposób udzielania pomocy osobie z hipoglikemią zależy od jej stanu. Jeśli osoba z cukrzycą jest przytomna, spełnia polecenia i może połykać, należy oznaczyć poziom glukozy we krwi (glikemii) za pomocą glukometru. Jeśli poziom cukru jest zbyt niski , należy podać doustnie 15 g glukozy (najlepiej w formie gotowych tabletek, glukozy płynnej lub napoju słodzonego glukozą). Po 15 minutach ponownie oznaczyć glikemię, aby upewnić się, że działania były skuteczne, a stężenie glukozy we krwi rośnie, czyli postępować zgodnie regułą 15/15. W przypadku utrzymującej się hipoglikemii zalecane jest ponowne spożycie 15 g glukozy i kontrola glikemii po 15 minutach. Jeżeli poziom glukozy we krwi wzrasta, choremu można podać kanapkę (węglowodany złożone) lub przyspieszyć spożycie planowanego na później posiłku oraz ograniczyć aktywność fizyczną, pomiar powtórzyć po 60 minutach3.
W przypadku, gdy u osoby z cukrzycą występują objawy wskazujące na hipoglikemię, a nie ma ona glukometru, należy postępować tak, jakby hipoglikemia została potwierdzona3.
W przypadku hipoglikemii z utratą przytomności lub u osoby, która ma zaburzenia świadomości i nie może połykać, jeśli osoba udzielająca pomocy nie ma przeszkolenia w zakresie zasad pierwszej pomocy i postępowania w niedocukrzeniu, powinna natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe i postępować wg wskazań dyspozytora3.
Jeśli natomiast świadek zdarzenia ma przeszkolenie w zakresie zasad pierwszej pomocy i postępowania w niedocukrzeniu, a osoba z cukrzycą ma przy sobie preparat glukagonu przepisany przez lekarza, należy go podać3.
Ponadto, w sytuacji utraty przytomności, osobę z cukrzycą należy ułożyć w pozycji bocznej bezpiecznej. Jeśli to możliwe zmierzyć poziom glukozy we krwi glukometrem, wezwać pogotowie ratunkowe i monitorować glikemię, oddech i świadomość poszkodowanego3.
Aby zwiększyć swoje bezpieczeństwo, diabetycy powinno nosić identyfikatory (opaska na rękę, karta ratownicza) informujące o chorobie oraz kogo poinformować w razie wypadku lub nagłego zdarzenia. Osoby z otoczenia pacjenta (rodzina, współpracownicy, opiekunowie w szkole) powinni być poinformowani o chorobie oraz przeszkoleni w zakresie udzielenia pomocy pacjentowi w trakcie hipoglikemii. Pacjent powinien zawsze mieć przy sobie węglowodany proste (glukoza w tabletkach, glukoza płynna), dodatkową kanapkę, glukagon (jeśli w jego przypadku jest wskazany) oraz glukometr3.
Ostre stany hiperglikemiczne
Do stanów zagrażających życiu należą także zaburzenia wywołane hiperglikemią – cukrzycowa kwasica ketonowa oraz zespół hiperglikemiczno-hipermolalny. Mogą one wystąpić zarówno w 1, jak i 2 typie cukrzycy, oraz być pierwszym objawem niewykrytej wcześniej cukrzycy4. U osób już leczonych, przyczyną ostrej hiperglikemii może być przerwanie stosowania leków lub błędy w ich stosowaniu, a także stany powodujące zwiększenie zapotrzebowania organizmu na insulinę jak: infekcje, stany zapalne (np. zapalenie trzustki), niedokrwienia (zawał serca, udar mózgu), stosowanie niektórych leków5.
Objawy kwasicy ketonowej mogą rozwinąć się w ciągu kilku godzin i należą do nich: wzmożone pragnienie, zwiększone wydalanie moczu, odwodnienie, skurcze, bolesność mięśni, bóle głowy, bóle brzucha, nudności i wymioty, głęboki szybki oddech, przyspieszony rytm serca, zapach acetonu z ust, osłabienie i senność, a w ciężkich przypadkach omdlenie, utrata przytomności4,5.
Zespół hiperglikemiczno-hipermolalny występuje głównie u chorych z cukrzycą typu 2, rozwija się nieco wolniej niż kwasica ketonowa – w ciągu kilku dni do kilku tygodni. Powoduje silne odwodnienie, w znacznie większym stopniu niż kwasica ketonowa, oraz duże zaburzenia elektrolitowe. Objawy obejmują nasilone wydalanie moczu, wzmożone pragnienie, ubytek masy ciała, zaburzenia świadomości oraz śpiączkę4,5.
Pierwsza pomoc, w przypadku hiperglikemii, polega przede wszystkim na wezwaniu pomocy. Jeżeli nie doszło do utraty przytomności, można podać choremu wodę do picia. W przypadku pogorszenia stanu oraz utraty przytomności należy ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej i kontrolować czynności życiowe do czasu przyjazdu Zespołu Ratownictwa Medycznego. W sytuacji ustania czynności życiowych należy podjąć resuscytację6.
Zarówno diabetyk, jak i osoby z jego otoczenia, powinni zwracać szczególną uwagę na pojawiające się, niepokojące objawy. Dodatkowo bardzo ważne jest regularne monitorowanie poziomu glukozy we krwi i notowanie wyników, szczególnie, że u osób z cukrzycą z często nawracającą hipoglikemią mogą nie występować żadne objawy, jest to tzw. nieświadomość hipoglikemii. Przestrzeganie tych zasad przez chorego, podobnie jak świadomość objawów hipo- i hiperglikemii i możliwości udzielania pomocy przez osoby z jego otoczenia, ułatwia szybką reakcję w stanach zagrożenia, tym samym może zapobiec utracie przytomności oraz poważnym powikłaniom.
Warto pamiętać, że cukrzyca, choć wymaga codziennej uwagi i samodyscypliny, dzięki odpowiedniej opiece medycznej, zdrowemu stylowi życia i wsparciu najbliższych, nie przekreśla pełnego, aktywnego życia. Kluczem do sukcesu jest edukacja i zaangażowanie wszystkich stron – pacjentów, ich rodzin oraz specjalistów medycznych. Wspólnie możemy zminimalizować ryzyko powikłań i poprawić jakość życia tych, którzy żyją z cukrzycą.
Piśmiennictwo:
1. Czupryniak L. i wsp. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top. Diabetes, 2023; 3 (1): 1–140;
2. Stepanow B., 12 Wskazówek jak dłużej żyć z cukrzycą. Poradnik dla pacjentów diabetologicznych. https://dluzszezyciezcukrzyca.pl/dla-pacjenta/poradnik-dla-pacjentow-diabetologicznych/; dostęp: 05.09.2023;
3. Szewczyk A., Tobiasz-Kałkun N., Stefanowicz-Bielska A. et al., Practice Guidelines of Nursing and Midwifery Diabetes Care – 2023. A position statement of Polish Federation for Education in Diabetology. Pielęgniarstwo XXI wieku/Nursing in the 21st Century. 2022: 4(81): 267-312;
4. Górska-Ciebiada M., Barylski M., Ciebiada M., Stany nagłe w cukrzycy – cukrzycowa kwasica ketonowa i zespół hiperglikemicznohipermolalny. Anestezjologia i Ratownictwo 2011; 5: 327-334;
5. Witek P., Ostre powikłania hiperglikemii. http://diabetologiaonline.pl/lekarz_diabeto_adoz,info,71.html; dostęp: 05.09.2023;
6. https://projektaed.pl/fundacja/pierwsza-pomoc-przy-cukrzycy/; dostęp: 06.09.2023.