Spis treści:
1. Wpływ palenia papierosów na rozwój cukrzycy
2. Papierosy a insulinooporność
3. Powikłania cukrzycy u palaczy
4. Rzucanie palenia
Wpływ palenia papierosów na rozwój cukrzycy
Wiele badań epidemiologicznych wskazuje, że palenie papierosów jest niezależnym czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2. Stwierdzono, że ryzyko cukrzycy typu 2 u palaczy było statystycznie wyższe niż u osób niepalących. Dotyczyło to również palaczy z prawidłową tolerancją glukozy. Znaczenie ma również ilość wypalanych papierosów i długość okresu palenia2.
Powiązania między używaniem tytoniu a rozwojem cukrzycy są bardzo złożone. Jak zbadano, oprócz dobrze znanych związków takich, jak: tlenek węgla, smoła, arsen, ołów i nikotyna, papierosy zawierają 7 357 związków chemicznych i od 1015 do 1017 wolnych rodników2. Możliwa jest zatem ogromna liczba interakcji chemicznych oraz wpływu tych związków na szlaki biochemiczne organizmu.
Substancje obecne w dymie tytoniowym wywierają bezpośredni wpływ pogarszający funkcjonowanie komórek β trzustki, wyzwalają procesy wolnorodnikowe, działają na równowagę w naczyniach krwionośnych, przeszkadzając w ich normalnym działaniu, a także zwiększają stan zapalny/stres oksydacyjny2.
Mimo, że znany jest wpływ palenia na zmniejszenie masy ciała, to badania dowodzą, że jest ono związane z występowaniem otyłości brzusznej, która z kolei często idzie w parze z insulinoopornością, podwyższoną glikemią albo rozwiniętą cukrzycą typu 21,2.
Coraz więcej badań dotyczy także wpływu e-papierosów na zdrowie, w tym na procesy metaboliczne. Powszechnie są one uznawane za bezpieczniejszą opcję od tradycyjnych papierosów. Przeprowadzone badania wykazały jednak zwiększone ryzyko występowania stanu przedcukrzycowego u osób używających e-papierosów5,6.
Papierosy a insulinooporność
Palenie tytoniu zmniejsza wydzielanie insuliny, jak również zmniejsza wrażliwość komórek na jej działanie. Insulinooporność, jako skutek palenia tytoniu, występuje zarówno u chorych na cukrzycę typu 2 jak i u osób zdrowych. Zjawisko to, które jest objawem charakterystycznym dla otyłości i cukrzycy typu 2, coraz częściej występuje także w przypadku cukrzycy typu 1 o podłożu autoimmunologicznym 3. W tej grupie chorych insulinooporność zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłych powikłań cukrzycy oraz jest przyczyną przedwczesnych zgonów3. Badania wykazały, że u osób z cukrzycą typu 1, stosujących intensywną insulinoterapię od czasu rozpoznania choroby, palenie tytoniu również wiąże się z występowaniem insulinooporności.
Powikłania cukrzycy u palaczy
Palenie tytoniu jest również silnie związane z występowaniem przewlekłych powikłań cukrzycy. W przypadku diabetyków, zwłaszcza z niewyrównaną metabolicznie cukrzycą, łączy się ze zwiększonym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych i zgonu. Wyniki przeprowadzonej metaanalizy wykazały o 48% zwiększone ryzyko zgonu, o 54% wystąpienia choroby wieńcowej serca, udaru mózgu o 44% i zawału mięśnia sercowego o 52%2. Natomiast zaprzestanie palenia przez pacjentów z cukrzycą zmniejsza ryzyko zgonu i zdarzeń sercowo-naczyniowych, w porównaniu z osobami, które nadal palą. Ponadto zaprzestanie palenia ogólnie zmniejsza ryzyko naczyniowe w przypadku nowo zdiagnozowanej cukrzycy.
Palenie tytoniu jest także niezależnym czynnikiem rozwoju i postępu cukrzycowej choroby nerek4. U osób palących choroba nerek postępuje szybciej, wcześniej powodując niewydolność nerek i konieczności dializoterapii1.
Obserwuje się również szybsze następowanie uszkodzenia komórek nerwowych, co odpowiada za zwiększone ryzyko wystąpienia owrzodzeń stóp, bólów neuropatycznych kończyn dolnych, zaburzeń czynności przewodu pokarmowego, zaburzeń potencji u mężczyzn1.
Rzucanie palenia
U osób z cukrzycą szkodliwy wpływ palenia na zdrowie jest zwielokrotniony w związku z chorobą. Warto zatem podjąć wysiłek zerwania z nałogiem. Pomocne może być sięgnięcie po takie sposoby, jak7,8.:
– Nikotynowa terapia zastępcza (tabletki, plastry, inhalatory, gumy do żucia)
– Leki znoszące objawy odstawienia nikotyny
– Terapia uzależnień
– Środki wspomagające – techniki relaksacyjne, regularna aktywność fizyczna
Zastosowanie nikotynowej terapii zastępczej lub innych leków, zwłaszcza przez osoby z cukrzycą i chorobami współistniejącymi, powinno odbywać się po konsultacji z lekarzem.
Podczas rzucania palenia często zwiększa się apetyt, mogą pojawić się trudności z utrzymaniem zdrowej diety i chęć podjadania. Warto zwrócić uwagę na regularne godziny posiłków oraz dostępność zdrowych przekąsek (pestki dyni, słonecznika, surowe warzywa). W cukrzycy należy dążyć do utrzymania prawidłowej masy ciała, jednak niewielki jej wzrost, związany z rzuceniem nałogu, jest lepszym wyborem dla zdrowia niż wybór palenia1.
Przy rzucaniu palenia korzystne jest zwiększenie aktywności fizycznej – pomaga złagodzić stres i utrzymać masę ciała, ponadto po początkowych trudnościach, po zaprzestaniu palenia pojawi się lepsza tolerancja wysiłku.
Osoby z cukrzycą lub z grup ryzyka jej wystąpienia palą papiery z co najmniej z taką samą częstotliwością, jak populacja ogólna. Rzucenie palenia stopniowo zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy lub jej powikłań, dlatego warto i w ten sposób zadbać o swoje zdrowie.
Źródła:
1. https://diabetyk.pl/zycie-z-cukrzyca/porady/cukrzyca-nie-lubi-papierosow/;
2. Śliwińska-Mossoń M., Milnerowicz H., The impact of smoking on the development of diabetes and its complications; Diabetes and Vascular Disease Research 2017 14(4): 265-276;
3. Uruska A, Araszkiewicz A, Uruski P, Naskręt D, Zozulińska-Ziółkiewicz D. Smokers with type 1 diabetes are more insulin-resistant. Results from Poznan Prospective Study (PoProStu). Clin Diabetol 2018; 7, 2: 122–127;
4. Czupryniak L. i wsp. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top. Diabetes, 2023; 3 (1): 1–140;
5. Atuegwu NC, Perez MF, Oncken C, Mead EL, Maheshwari N, Mortensen EM. E-cigarette use is associated with a self-reported diagnosis of prediabetes in never cigarette smokers: Results from the behavioral risk factor surveillance system survey. Drug Alcohol Depend. 2019;205:107692;
6. Zhang Z, Jiao Z, Blaha MJ, et al. The Association Between E-Cigarette Use and Prediabetes: Results From the Behavioral Risk Factor Surveillance System, 2016-2018. Am J Prev Med. 2022;62(6):872-877;
7. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/70084,uzaleznienie-od-nikotyny; dostęp: 20.09.2023;
8. https://www.mp.pl/pacjent/pochp/palenie/54204,metody-walki-z-nalogiem-palenia-tytoniu; dostęp: 20.09.2023.