Choroby cywilizacyjne – jak im zapobiegać?

Spis treści:

1. Choroby cywilizacyjne i ich znaczenie
2. Przyczyny chorób cywilizacyjnych
3. Jak zapobiegać rozwojowi chorób cywilizacyjnych?
4. Znaczenie diety
5. Aktywność fizyczna

Choroby cywilizacyjne i ich znaczenie

Rozwój cywilizacji spowodował znaczne zmiany zarówno w środowisku (np. zanieczyszczenie powietrza), jak i w stylu życia ludzi, zwłaszcza jeśli chodzi o kraje wysokorozwinięte¹. Z tymi zmianami związane jest zwiększone występowanie niezakaźnych chorób przewlekłych określanych mianem chorób cywilizacyjnych. Są to m.in.²:

• cukrzyca
• otyłość
• choroby sercowo-naczyniowe
• nowotwory
• zaburzenia psychiczne
• choroby układu pokarmowego

Warto również zwrócić uwagę, że pomimo, iż jednym z dobrodziejstw cywilizacji jest wydłużenie życia, to występowanie niektórych chorób związane jest właśnie ze starzeniem się. Po 60. roku życia wzrasta np. ryzyko występowania chorób neurodegeneracyjnych³, jak choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona.

Choroby cywilizacyjne stanowią duże wyzwanie dla systemów zdrowotnych na całym świecie. We wszystkich krajach rozwiniętych są główną przyczyną przedwczesnej śmierci¹. Szacuje się, że w Polsce ok. 93% wszystkich przedwczesnych zgonów jest spowodowanych tego typu chorobami¹. Obciążenie społeczne stanowi nie tylko wzrost śmiertelności, ale również częstsze występowanie różnego rodzaju schorzeń i związane z nimi znaczące pogorszenie jakości życia². Wynikające z tych chorób niezdolność do pracy czy obniżona produkcyjność mają również wpływ na gospodarkę⁴.

Przyczyny chorób cywilizacyjnych

Za przyczyny chorób cywilizacyjnych uważane są²:

• Postępujące uprzemysłowienie
• Zanieczyszczenie środowiska naturalnego
• Hałas
• Styl życia:
• siedzący tryb życia
• nieprawidłowa dieta
• niska aktywność fizyczna
• palenie papierosów
• brak odpoczynku
• ciągłe narażenie na stres

Rozwój cywilizacji sprzyja wymienionym wyżej zachowaniom, dlatego właśnie czynniki behawioralne, jak palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu, niezdrowa dieta, zbyt mało ruchu i za dużo stresu, wskazywane są przez Światową Organizację Zdrowia za najbardziej istotne przyczyny wzrostu występowania chorób cywilizacyjnych¹.

Jak zapobiegać rozwojowi chorób cywilizacyjnych?

W tej mierze wiele zależy od prowadzonego stylu życia i wyborów, których dokonujemy każdego dnia³. Chorobom cywilizacyjnym można zapobiegać stosując zasady zdrowego stylu życia, obejmujące²:

• Aktywność fizyczną
• Zbilansowaną dietę
• Ograniczenie używek
• Odpoczynek
• Łagodzenie stresu
• Regularne badania

Znaczenie diety

Sposób odżywiania ma znaczenie dla ryzyka zachorowania na choroby cywilizacyjne zarówno ze względu na wpływ na masę ciała, jak i składniki zawarte w pożywieniu. W profilaktyce chorób cywilizacyjnych istotny jest skład i kaloryczność codziennej diety⁵. Wskazane jest unikanie żywności wysokoenergetycznej, wysokoprzetworzonej, bogatej w cukry dodane oraz tłuszcze nasycone i typu trans (wyroby cukiernicze, gotowe słodycze, żywność typu fast food).

Zasady zbilansowanej diety zostały zebrane np. w postaci talerza zdrowego żywienia, przedstawionego w 2020 r. przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH i obejmują m.in. zalecenia, aby:

• „jeść więcej” produktów zbożowych z pełnego ziarna, różnokolorowych warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, ryb, produktów mlecznych niskotłuszczowych, orzechów i nasion,
• „jeść mniej” soli, mięsa czerwonego i przetworów mięsnych, cukru i słodzonych napojów, produktów przetworzonych z dużą zawartością soli, cukru i tłuszczów,
• „zamieniać” przetworzone produkty zbożowe na pełnoziarniste, mięso czerwone i przetwory mięsne na ryby, drób, jaja, nasiona roślin strączkowych i orzechy, słodkie napoje na wodę, tłuszcze zwierzęce na tłuszcze roślinne, produkty mleczne pełnotłuste na niskotłuszczowe, smażenie i grillowanie na gotowanie, duszenie lub pieczenie.

Aktywność fizyczna

Drugim bardzo ważnym elementem profilaktyki jest aktywność fizyczna. Zalecany jest regularny wysiłek o umiarkowanej intensywności, jak np. spacer, jazda na rowerze, pływanie, jazda na rolkach. Ważne, by był on dostosowany do możliwości, stanu zdrowia i własnych preferencji⁵. Wytyczne WHO podkreślają, że każda ilość aktywności fizycznej jest lepsza niż żadna i każdy jej rodzaj się liczy, a dla osób w każdym wieku korzystne jest ograniczenie czasu spędzanego w pozycji siedzącej⁷. Wskazane jest ograniczenie korzystania z samochodu, komunikacji miejskiej czy windy i pokonywaniu możliwie jak najdłuższych dystansów pieszo. Regularny wysiłek fizyczny wywiera wiele korzyści zdrowotnych: sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała, wzmacnia układ odpornościowy, obniża ryzyko występowania chorób przewlekłych, jak nowotwory, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, osteoporoza, depresja^5,7.

Cukrzyca typu 2 jest pierwszą chorobą niezakaźną uznaną przez Światową Organizację Zdrowia za epidemię, z powodu szybko wzrastającej liczby osób z nieprawidłową tolerancją glukozy. Przyczyn tego stanu rzeczy upatruje się właśnie w wymienionych wyżej czynnikach cywilizacyjnych, takich, jak: współczesna dieta bogata w produkty wysokoprzetworzone oraz mało aktywny tryb życia. Występowanie cukrzycy typu 2 jest silnie związane z nadmierną masą ciała i powstającą na jej podstawie insulinoopornością⁸.

Trzeba pamiętać, że zachorowanie na cukrzycę typu 2  predysponuje do rozwoju innych schorzeń m.in. układu krążenia czy neurologicznych. Podjęcie działań profilaktycznych zmierzających do zapobiegania jednej z chorób cywilizacyjnych jaką jest cukrzyca typu 2 równocześnie zapobiega rozwojowi związanych z nią powikłań.

Badania potwierdzają, że brak otyłości, odpowiednia dieta, codzienna aktywność fizyczna to 93% mniej cukrzycy, 50% mniej zawałów i nowotworów. Bardzo wiele zależy od nas samych, od tego, co wybieramy na co dzień: jazdę samochodem lub autobusem czy spacer do kolejnego przystanku, wyjście na siłownię czy seans przed telewizorem, zamówienie jedzenia typu fast food czy samodzielne przygotowanie zdrowych potraw⁴. Początek roku to idealny moment, by zadbać o siebie – zmienić dietę, wprowadzić więcej ruchu czy ograniczyć używki. Dobrą propozycją jest zapisanie w  zeszycie tego co chcemy zmienić, do każdego punktu dopisanie w jaki sposób i kiedy. Następnie zaglądanie do notatek regularnie np.  raz  w tygodniu, sprawdzanie i ewentualne modyfikowanie. Warto żyć zdrowiej i szczęśliwiej!

Referencje:

1. https://www.mp.pl/kurier/331444,choroby-cywilizacyjne-coraz-wiekszym-obciazeniem-dla-systemu-ochrony-zdrowia
2. https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/choroby-cywilizacyjne
3. https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/baza-wiedzy/celleczenia/339966,tylko-profilaktyka-zahamuje-szybki-przyrost-chorob-cywilizacyjnych
4. https://www.mp.pl/kurier/322379,edukacja-i-profilaktyka-lekarstwem-w-walce-z-chorobami-cywilizacyjnymi
5. https://zdrowiedlaplocka.pib-nio.pl/aktualnosci/zywieniowa-profilaktyka-chorob-cywilizacyjnych
6. https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/02/talerz-i-zalecenia.pdf
7. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity
8. https://www.jakzyczcukrzyca.pl/zycie-z-choroba/cukrzyca-choroba-cywilizacyjna-xxi-wieku/