Czym są wymienniki białkowo-tłuszczowe?
Najkrócej rzecz ujmując, wymiennik białkowo-tłuszczowy to jednostka odpowiadająca porcji białek oraz tłuszczy o kaloryczności wynoszącej równo 100 kcal. Dzięki stosowaniu tej miary, możemy dowolnie wymieniać poszczególne produkty w naszych posiłkach na inne, przy zachowaniu takich samych dawek insuliny – zaś przy zwiększeniu ilości wymienników łatwiej nam będzie obliczyć, o ile należy zwiększyć dawkę.
Wymienniki białkowo-tłuszczowe zostały wprowadzone dużo później, niż wspomniane wcześniej wymienniki węglowodanowe (jeśli chcesz dowiedzieć się o nich więcej, zapraszamy do artykułu: „Czym są wymienniki węglowodanowe i jak je obliczyć?”). Dlaczego?
Początkowo uważano, że na glikemię poposiłkową wpływają wyłącznie węglowodany znajdujące się w produktach. Z czasem jednak wysnuto wnioski, iż spożywanie posiłków składających się wyłącznie z białek i tłuszczy również przyczynia się do hiperglikemii. Jest to jednak proces trwający dłużej, niż w przypadku węglowodanów, które wchłaniają się w znacznie krótszym czasie.
Możemy to zaobserwować chociażby w przypadkach hipoglikemii. Gdy zażyjemy węglowodany w dowolnej postaci (np. cukierka lub słodkiego napoju), stężenie glukozy w naszej krwi wzrośnie już w krótkim czasie. Nie osiągnęlibyśmy tego samego efektu, gdybyśmy zamiast węglowodanów zdecydowali się na spożycie produktu składającego się z białka i/lub tłuszczu. Wówczas na efekt musielibyśmy zaczekać około trzy godziny.
Jak liczyć wymienniki białkowo-tłuszczowe?
Obliczanie wymienników nie jest bardzo skomplikowanym procesem – jednak na samym początku może sprawiać nieco trudności. Jak to robić?
Na początku warto przypomnieć, że wiele produktów zawiera węglowodany, białka oraz tłuszcze – przy czym do obliczenia wymienników białkowo-tłuszczowych interesują nas wyłącznie dwa ostatnie. Z tego powodu, pierwszą czynnością, jaką musimy wykonać jest odjęcie od wartości kaloryczności całego produktu tych kalorii, które pochodzą z węglowodanów.
Gdy wiemy już, ile gramów białka oraz tłuszczu zawiera nasz produkt, kierujemy się następującym przelicznikiem:
- 1 g białka zawiera 4 kcal
- 1 g tłuszczu to równowartość 9 kcal
Mając tę wiedzę, możemy wykonać obliczenia dla każdego produktu. Posłużmy się konkretnym przykładem.
Porcja filetu z indyka waży 350 g. Wykorzystując dowolną tabelę wartości odżywczych (np. jedną z dostępnych w Internecie) wyszukujemy informacje na temat tego produktu. Znajdujemy następujące wartości w przeliczeniu na naszą porcję:
- kaloryczność: 399 kcal
- białka: 81 g
- tłuszcze: 7 g
- węglowodany: 4 g
Wiedząc, że 1 gram białka ma wartość energetyczną 4 kcal, wykonujemy działanie:
81 x 4=324
Następnie przechodzimy do tłuszczu, którego kaloryczność w jednym gramie wynosi 9 kcal:
7 x 9=63
Ostatnim krokiem jest zsumowanie powyższych wyników i podzielenie ich przez 100.
(324+63)100= 3,87
Otrzymany wynik należy zaokrąglić, co daje nam odpowiedź – nasza porcja filetu z indyka zawiera około 4 wymienniki białkowo-tłuszczowe.
W przypadku, gdy mamy produkt białkowo-tłuszczowy, czyli taki, w którym nie ma węglowodanów, albo ich wartości są minimalne (mięso, ryby, sery białe, sery żółte, sery pleśniowe, oleje, oliwy, masła, śmietana itp.) analizując skład produktu musimy tylko spojrzeć na jego wartość energetyczną. W tym przypadku wartość energetyczna to właśnie kilokalorie (kcal), które pochodzą tylko z białek i tłuszczów.
Jeśli więc chcemy zjeść np. 100 gramów sera camembert, wiemy, że posiada on wartość kaloryczną 350 kcal, to ile mamy wymienników białkowo-tłuszczowych? 350 : 100 = 3,5 WBT.
Wymienniki białkowo-tłuszczowe – przydatność
Umiejętność obliczania wymienników białkowo-tłuszczowych jest przydatna szczególnie dla osób używających osobistych pomp insulinowych (OPI), które oferują możliwość stosowania tzw. bolusów przedłużonych. Jest to funkcja umożliwiająca rozłożenia podawania insuliny w określonym czasie – np. kilku godzin.
Dzięki zastosowaniu tej wiedzy w praktyce będziemy również mogli swobodnie komponować nasz jadłospis w taki sposób, aby był on urozmaicony i ciekawy.