Spis treści:
1. Cholesterol i jego rola w organizmie
2. Frakcje cholesterolu HDL i LDL we krwi czyli „dobry” i „zły” cholesterol
3. Zaburzenia lipidowe u chorych na cukrzycę
4. Cele leczenie zaburzeń lipidowych u diabetyków
5. Terapia zaburzeń lipidowych u chorych z cukrzycą
Cholesterol i jego rola w organizmie
Cholesterol jest związkiem chemicznym zaliczanym do lipidów. Pełni bardzo ważne funkcje w organizmie i jest niezbędny do jego właściwego funkcjonowania1,2,3:
- jest składnikiem budulcowym wszystkich błon komórkowych
- uczestniczy w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym
- decyduje o aktywności receptorów i enzymów
- jako składnik żółci uczestniczy w trawieniu tłuszczów
- jest składnikiem do syntezy witaminy D3 oraz hormonów steroidowych
Frakcje cholesterolu HDL i LDL we krwi czyli „dobry” i „zły” cholesterol
Istotne dla stanu zdrowia w zakresie stężeń związków tłuszczowych we krwi są poziomy cholesterolu całkowitego (total cholesterol – TC) oraz cholesterolu HDL i LDL. Oznaczenia te odnoszą się do dwóch grup lipoprotein, czyli specyficznych połączeń białek z tłuszczami. Lipidy, w tym cholesterol, muszą być połączone z białkami, aby mogły być transportowane drogą krwi1,2,3. Do związków lipidowych obecnych we krwi, których podwyższony poziom wpływa na ryzyko sercowo-naczyniowe należą, oprócz cholesterolu, trójglicerydy.
Frakcja lipoprotein HDL (high density lipoprotein – lipoproteiny o wysokiej gęstości) nazywana jest „dobrym” cholesterolem. Lipoproteiny HDL przenoszą cholesterol z różnych części ciała z powrotem do wątroby, która następnie usuwa go z organizmu1,2,3.
Lipoproteiny LDL (low density lipoprotein – lipoproteiny o niskiej gęstości) to tzw. „zły” cholesterol. Jego wysokie stężenia we krwi sprzyjają odkładaniu się tzw. blaszek miażdżycowych na ścianach tętnic, co prowadzi do zmniejszenia ich światła i utrudnia przepływ krwi. W przypadku zaawansowanej miażdżycy może dochodzić do pękania tych blaszek oraz powstawania zatorów w naczyniach krwionośnych, co skutkuje rozwojem niedokrwienia określonych narządów w postaci np. udaru mózgu lub zawału mięśnia sercowego1,2,3.
Zaburzenia lipidowe u chorych na cukrzycę
W przypadku cukrzycy brak leczenia lub prawidłowej kontroli stężenia glukozy we krwi powoduje, że diabetycy znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka sercowo-naczyniowego. Współwystępowanie zaburzeń lipidowych dodatkowo zwiększa to ryzyko, a jak się okazuje są one powszechnym zjawiskiem u cukrzyków, gdyż wynikają z niedoboru insuliny (w cukrzycy typu 1) lub insulinooporności (cukrzyca typu 2). Szacuje się, że występują u ok. 40–50% pacjentów z cukrzycą typu 2. Najczęstszym z nich jest hipercholesterolemia, czyli podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego > 190 mg/dl. Drugim częstym zaburzeniem jest dyslipidemia aterogenna związana z dużym ryzykiem rozwoju zmian miażdżycowych. Charakteryzują ją podwyższone stężenie trójglicerydów, niskie stężenie HDL oraz obecność nieprawidłowych cząstek LDL (tzw. małych gęstych LDL), często z prawidłowym stężeniem frakcji cholesterolu LDL4.
Cele leczenie zaburzeń lipidowych u diabetyków
Skuteczne leczenie cukrzycy u chorych ze współistniejącymi zaburzeniami gospodarki lipidowej wpływa zarówno na glikemię, jak i na parametry lipidowe osocza. Podstawowym celem leczenia jest obniżenie stężenia cholesterolu frakcji LDL. W zależności od oceny ryzyka sercowo-naczyniowego pacjenta, zalecane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne wartości wynoszą5:
- stężenie cholesterolu frakcji LDL < 55 mg/dl (< 1,4 mmol/l) i redukcja o co najmniej 50% w stosunku do wartości wyjściowej u osób z cukrzycą bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego;
- stężenie cholesterolu frakcji LDL <70 mg/dl (1,8 mmol/l) i redukcja o co najmniej 50% w stosunku do wartości wyjściowej u osób z cukrzycą wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego;
- stężenie cholesterolu frakcji LDL-C < 100 mg/dl (2,6 mmol/l) u osób umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego;
U pacjentów z cukrzycą konieczna jest kontrola i monitorowanie stężenia lipidów.
Zaleca się u osób z cukrzycą typu 1 i umiarkowanym ryzyku wykonanie lipidogramu co 2–5 lat, w zależności od obecności innych czynników ryzyka rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego.
U pacjentów z cukrzycą typu 2 badanie to należy wykonać w momencie rozpoznania cukrzycy, a następnie powtarzać raz do roku lub częściej, jeśli stężenia lipidów znajdują się powyżej normy (co 8 do 12 tygodni od momentu rozpoczęcia terapii, aż do osiągnięcia zalecanych stężeń).
Terapia zaburzeń lipidowych u chorych z cukrzycą
W celu obniżenia poziomu cholesterolu i/lub trójglicerydów we krwi, należy stosować znane już zalecenia dla osób z cukrzycą, dotyczące zmian w stylu życia w zakresie: zwiększenia aktywności fizycznej, zmniejszenia masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością, rzucenia palenia tytoniu i ograniczenia spożycia alkoholu. W diecie należy zredukować ilość , czyli oleje roślinne (za wyjątkiem palmowego i kokosowego), tłuste ryby morskie oraz orzechy i nasiona (słonecznik, dyna, siemię lniane). Istotne znaczenie dla wyrównania zaburzeń lipidowych ma dobra kontrola glikemii. U pacjentów z cukrzycą, obciążonych wysokim i bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym, należy włączyć hipolipemizujące leczenie farmakologiczne4,5.
Podwyższony poziom cholesterolu nie daje żadnych objawów. Regularna kontrola jego stężenia, tak, jak kontrola poziomu cukru pozwala chorym na cukrzycę na odpowiednią reakcję w razie wystąpienia niepożądanych zmian, a w efekcie istotną redukcję ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych.
Piśmiennictwo:
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol;
- https://diag.pl/pacjent/artykuly/prawidlowy-poziom-cholesterolu-jak-o-niego-zadbac/;
- https://medlineplus.gov/cholesterol.html;
- Idzior-Waluś B., Waluś-Miarka M., Leczenie dyslipidemii u chorych na cukrzycę — indywidualizacja strategii terapeutycznych; Diabet. Klin. 2013; 2, 1: 23–29;
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Curr. Top. Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134.