Retinopatia cukrzycowa

Spis treści:

1. Co to jest retinopatia cukrzycowa?
2. Epidemiologia
3. Czynniki ryzyka
4. Objawy
5. Profilaktyka i leczenie

Co to jest retinopatia cukrzycowa?

Powikłania cukrzycy dotykają także narządu wzroku. Niekorzystne zmiany spowodowane hiperglikemią mogą powstawać w prawie wszystkich strukturach anatomicznych związanych z widzeniem. Najczęstszym i najcięższym, zagrażającym utratą wzroku, powikłaniem jest retinopatia cukrzycowa i związany z nią cukrzycowy obrzęk plamki. Retinopatia występuje zarówno u pacjentów z cukrzycą typu 1, jak i typu 2². Jest neuronaczyniowym powikłaniem cukrzycy spowodowanym uszkodzeniem naczyń krwionośnych siatkówki czyli warstwy nerwowej oka odpowiedzialnej za odbieranie bodźców wzrokowych^2,3.

Wyróżnia się kilka stadiów rozwoju retinopatii cukrzycowej – od łagodnej do zaawansowanej. Na początku zmiany są mikroskopijne, można je wykryć jedynie w specjalistycznym badaniu okulistycznym. Początkowo następuje poszerzenie naczyń siatkówki i osłabienie ich ścian, w miarę postępu choroby dochodzi do powstawania mikrotętniaków (poszerzenia, uwypuklenia naczyń włosowatych siatkówki, widoczne w postaci czerwonych „kropek” na dnie oka), wybroczyn, a następnie tworzenia nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych, które mają większą tendencję do pękania i krwotoków, co może prowadzić do poważnych powikłań³.

Epidemiologia

Dane IDF (International Diabetes Federation- Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna) z 2024 roku wskazują, że obecnie na całym świecie 589 milionów dorosłych osób choruje na cukrzycę. U około ¼ z nich występuje jena z postaci retinopatii cukrzycowej, a więcej niż jedna na dziesięć osób z retinopatią związaną z cukrzycą jest zagrożona utratą wzroku lub już go utraciła⁴.

Również w Polsce powikłanie to stanowi poważny problem. Szacuje się, że liczba chorych na cukrzycę w naszym kraju to około 3 milionów, z czego 2,5 miliona to osoby z cukrzycą typu 2. Występowanie retinopatii cukrzycowej dotyczy ok. 60–-80% pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz  20–40% pacjentów z cukrzycą typu 2³.

Czynniki ryzyka

Na rozwój retinopatii cukrzycowej mają wpływ zarówno parametry metaboliczne, predyspozycje genetyczne, jak i czynniki związane ze stylem życia^2,3.

Największe znaczenie ma czas trwania cukrzycy^2,3. Ryzyko wystąpienia retinopatii cukrzycowej jest tym większe, im dłużej dana osoba choruje na cukrzycę. U pacjentów z cukrzycą typu 1, po 20 latach choroby wynosi ono niemal 100%. W przypadku cukrzycy typu 2 jest mniejsze, ale nadal znaczne³.

Drugim istotnym czynnikiem ryzyka jest niewłaściwa kontrola glikemii. U pacjentów z dobrze kontrolowaną cukrzycą, ryzyko wystąpienia retinopatii cukrzycowej jest znacznie mniejsze^2,3.

Do czynników ryzyka należą także nadciśnienie tętnicze i zaburzenia lipidowe, ze względu na ich wpływ przyspieszający procesy uszkodzenia naczyń krwionośnych^2,3.

U niektórych osób mogą występować genetyczne predyspozycje do rozwoju retinopatii cukrzycowej, ale dokładne mechanizmy nie są jeszcze w pełni poznane.  Czynnikiem ryzyka jest ponadto palenie tytoniu, które poprzez  wpływ na zwężenie naczyń krwionośnych i zwiększenie stresu oksydacyjnego, może przyspieszać procesy chorobowe w siatkówce. Należy również zwrócić uwagę, że brak aktywności fizycznej oraz niezdrowa dieta zwiększają ryzyko wystąpienia tego powikłania³.

Objawy

Bardzo ważne jest uświadomienie, że retinopatia cukrzycowa może się rozwijać przez długi czas bez zauważalnych objawów. Pojawienie się objawów zazwyczaj związane jest ze znacznym zaawansowaniem zmian. Jednym z pierwszych objawów retinopatii cukrzycowej są zaburzenia widzenia w postaci zamazanego obrazu, trudności w widzeniu na bliskie lub dalekie odległości, problemów z czytaniem. Te objawy mogą być zmienne w zależności od stężenia glukozy we krwi. Częstym objawem są mroczki i plamy w polu widzenia, powstające w efekcie krwawień z uszkodzonych naczyń krwionośnych w siatkówce. Mogą również występować trudności w rozpoznawaniu kolorów, na skutek uszkodzenia komórek odpowiedzialnych za percepcję barw. W miarę postępu choroby pojawiają się ubytki w  polu widzenia. Początkowo dotyczą obszarów peryferyjnych, ale z czasem następuje utrata widzenia centralnego, co powoduje znaczne  utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu. W skrajnych przypadkach może nastąpić nagła utrata wzroku, na skutek krwotoku do ciała szklistego oka lub odwarstwienia siatkówki³. W takich przypadkach konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna.

Częstym powikłaniem retinopatii jest cukrzycowy obrzęk plamki. Plamka żółta to centralna część siatkówki odpowiedzialna za ostre widzenie. Cukrzycowy obrzęk plamki może wystąpić w każdym stadium retinopatii cukrzycowej i spowodować pogorszenie widzenia centralnego, trudności w wykonywaniu precyzyjnych czynności, a nawet utratę wzroku⁵. Jest spowodowany nagromadzeniem się płynu w plamce żółtej wskutek zmian w mikrokrążeniu siatkówkowym – zwiększonej przepuszczalności ścian drobnych naczyń krwionośnych w okolicy plamki żółtej i przenikania składników osocza krwi pomiędzy warstwy siatkówki. Pogrubienie centralnej części siatkówki oraz rozciągnięcie neuronów wskutek nagromadzenia płynu powoduje początkowo odwracalną utratę widzenia centralnego. W miarę upływu czasu następuje obumieranie komórek nerwowych i nieodwracalna utrata wzroku⁵.

Profilaktyka i leczenie

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu progresji i poważnym powikłaniom retinopatii cukrzycowej ma jej wczesne wykrycie. Dlatego ogromnie ważna jest edukacja pacjentów na temat ryzyka powikłań okulistycznych cukrzycy, częstego braku objawów we wczesnych stadiach retinopatii i konieczności regularnych badań oczu, nawet jeśli nie występują żadne problemy ze wzrokiem³.

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby pierwsze badanie okulistyczne u chorych na cukrzycę typu 1 przeprowadzić w ciągu pierwszych 5 lat od momentu zachorowania, a w przypadku rozpoznania cukrzycy typu 2 w momencie postawienia diagnozy². Następnie częstość przeprowadzania badań kontrolnych oka jest uzależniona od stwierdzenia występowania retinopatii i stopnia jej zaawansowania. Regularna kontrola dna oczu i leczenie umożliwiają zapobieganie utracie wzroku z powodu retinopatii cukrzycowej do 98%².

W leczeniu i hamowaniu postępu retinopatii  najważniejsza jest optymalizacja kontroli glikemii, ciśnienia krwi i parametrów metabolizmu lipidów. Przed intensyfikacją leczenia  przeciwhiperglikemicznego konieczna jest ocena obecności i nasilenia retinopatii, gdyż nagła poprawa kontroli metabolicznej może prowadzić do progresji retinopatii².

Ponadto w leczeniu retinopatii stosowane są metody inwazyjne, jak fotokoagulacja laserowa, której celem jest zahamowanie progresji zmian naczyniowych i zachowanie lub poprawa ostrości widzenia. Stosowane są również iniekcje doszklistkowe leków i celowane zabiegi chirurgiczne^1,2.

Retinopatia cukrzycowa może prowadzić do utraty wzroku i samodzielności. Regularne badania okulistyczne, skuteczna kontrola cukrzycy oraz zdrowy styl życia to kluczowe czynniki w zapobieganiu i leczeniu tego powikłania cukrzycy.

1. https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/371353,retinopatia-cukrzycowa-wczesne-wykrywanie-zastosowanie-metod-sztucznej-inteligencji-diagnostyka-i-leczenie
2. Standards of Care in Diabetes. The position of Diabetes Poland – 2025. Curr Top Diabetes, 2025; 5 (1): 1 – 157
3. https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66475,retinopatia-cukrzycowa-epidemiologia-czynniki-ryzyka-i-objawy
4. IDF Diabetes Atlas 11th Edition – 2025; www.diabetesatlas.org
5. Patryn E. Cukrzycowy obrzęk plamki. Przegląd metod postępowania. https://www.przegladokulistyczny.pl/cukrzycowy_obrzk_plamki