Samokontrola i pielęgnacja stóp u osób z cukrzycą

Spis treści:

1. Zespół stopy cukrzycowej
2. Prewencyjna kontrola stóp
3. Samokontrola stóp
4. Pielęgnacja skóry stóp
5. Inne zabiegi chroniące zdrowie stóp
6. Optymalna kontrola glikemii

Zespół stopy cukrzycowej

Stopa cukrzycowa to poważne powikłanie cukrzycy, polegające na występowaniu trudno gojących się owrzodzeń, zakażeń, a nawet destrukcji tkanek głębokich stopy (w tym również kości). Powstają one wskutek spowodowanego wysokim poziomem glukozy we krwi uszkodzenia nerwów obwodowych (zaburzenia czucia) i/lub naczyń (niedokrwienie) stopy o różnym stopniu zaawansowania².

Szacuje się, że owrzodzenia stóp występują w ciągu całego życia u ok. 19% – 34% diabetyków³. Leczenie jest złożone i długotrwałe, po początkowym wyleczeniu często występują nawroty.  U około 40% pacjentów owrzodzenie pojawia się ponownie w ciągu 1 roku po wyleczeniu, u prawie 60% w ciągu 3 lat i u 65% w ciągu 5 lat³.

W około 20% przypadków infekcja towarzysząca owrzodzeniu na stopie stanowi zagrożenie życia pacjenta i powoduje konieczność amputacji, czego skutkiem jest niepełnosprawność i pogorszenie jakości życia. Zespół stopy cukrzycowej zwiększa także ryzyko przedwczesnej śmierci. Śmiertelność w ciągu 5 lat wśród osób z owrzodzeniem stopy cukrzycowej jest 2,5 raza większa niż w grupie osób z cukrzycą, u których powikłanie to nie występuje³.

Prewencyjna kontrola stóp

Ponieważ zmiany w obrębie stóp w przebiegu cukrzycy stanowią istotny problem zdrowotny, ważna jest regularna kontrola ich stanu. Istotne jest zarówno badanie przez specjalistę jak i codzienna systematyczna samokontrola, a także odpowiednia pielęgnacja, które pozwalają zapobiegać powikłaniom, a w razie pojawienia się najmniejszych zmian szybko reagować.

U osób chorujących na cukrzycę skóra staje się sucha, szorstka, cienka, a w efekcie tych zmian bardzo podatna na uszkodzenia⁴. Ponadto skutkiem uszkodzenia nerwów często jest utrata lub osłabienie odczuwania bólu i temperatury, a upośledzenie ukrwienia powoduje utrudnione gojenie⁵. Dlatego w obrębie stóp łatwo o urazy, które początkowo mogą nawet nie zostać zauważone przez pacjenta. Należy podkreślić, że nawet małe uszkodzenie może bardzo szybko rozwinąć się w poważne owrzodzenie.

Prewencyjne badanie stóp przez specjalistę w kierunku zaburzeń czucia i niedokrwienia powinno odbywać się w zależności od stopnia ryzyka wystąpienia rany – minimum raz w roku, a jeśli występują jakieś zaburzenia w tym zakresie odpowiednio częściej². Jeżeli u pacjenta stwierdzono utratę ochronnego czucia bólu, wskazana jest kontrola stóp przez lekarza w trakcie każdej wizyty².

Samokontrola stóp

Każdy pacjent powinien codziennie przeprowadzać samokontrolę stanu stóp – na całej powierzchni obu stóp, w tym obszarów między palcami. Ważnym aspektem odpowiedniej samokontroli jest ustalenie czy pacjent jest w stanie przeprowadzić ją samodzielnie – osoby ze znacznym upośledzeniem wzroku lub fizycznymi ograniczeniami uniemożliwiającymi obejrzenie stóp, nie mogą odpowiednio ich kontrolować. W takich przypadkach bardzo ważne jest znalezienie osoby, która może w tym pomóc¹. Jeśli podczas samokontroli zauważone zostaną jakieś niepokojące objawy, jak zmiany zapalne, ból, zaczerwienienie, obecność pęcherza, skaleczenia czy zadrapania należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza diabetologa lub lekarza POZ¹.

Pielęgnacja skóry stóp

Prawidłowa pielęgnacja stóp ma znaczenie w zapobieganiu powstawania zmian na stopach. Do zabiegów pielęgnacyjnych należy codzienna higiena stóp. Zaleca się codzienne mycie stóp – zawsze w wodzie o temperaturze poniżej 37°C i nie dłużej niż 2–3 minuty. Po kąpieli należy bardzo ostrożnie i starannie osuszyć skórę stóp ze szczególnym zwróceniem uwagi na przestrzenie między palcami. Do higieny i pielęgnacji stóp należy stosować specjalistyczne preparaty, takie jak łagodne środki myjące o pH 5,5, środki pielęgnacyjne do skóry i paznokci stóp o zawartości 10% i 25% mocznika oraz preparaty lipidowe neutralne dla skóry. Rodzaj preparatu i skład powinien być dobrany w zależności od potrzeb skóry danego pacjenta¹.

W przypadku występowania zrogowaceń, modzeli, odcisków nie zaleca się samodzielnego ich usuwania z użyciem ostrych narzędzi, pumeksu czy środków chemicznych. W razie potrzeby wskazane jest skorzystanie z usług specjalisty od pielęgnacji stóp (podologa)^1,2.

Paznokcie należy skracać regularnie na prosto za pomocą pilnika z zachowaniem ostrożności przed skaleczeniem¹.

Inne zabiegi chroniące zdrowie stóp

W trosce o stan stóp i unikanie urazów wskazane jest również zwrócenie uwagi na dobór skarpet, obuwia czy ochronę przed infekcjami grzybiczymi: należy unikać chodzenia boso, w skarpetkach bez obuwia lub w obuwiu z cienką podeszwą, w domu lub poza nim¹.

Warto zwrócić uwagę, aby noszone obuwie było przystosowane do kształtu stopy i jej czynności – brak czucia i źle dopasowane obuwie to jedna z najczęstszych przyczyn powstawania owrzodzeń na podłożu neuropatycznym. Nie należy nosić obuwia zbyt ciasnego, o szorstkich krawędziach lub posiadającego nierówne szwy. Przed włożeniem butów warto dokładnie obejrzeć i sprawdzić ich wnętrze dłonią¹.

Wskazane jest noszenie skarpetek/pończoch bezuciskowych, bezszwowych, unikanie obcisłych skarpet i podkolanówek, codzienna zmiana skarpetek. Zaleca się stosowanie skarpet z włókien naturalnych – bawełny lub bambusa¹.

Aby uniknąć zakażeń grzybiczych stóp należy przestrzegać ogólnych zasad higieny stóp zwracając uwagę, aby zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych skóra była zawsze czysta i sucha. W miejscach takich jak basen, sale fizjoterapii i itp. wymagających ochrony gołej skóry stóp przed potencjalnym kontaktem z florą grzybiczą należy nosić obuwie ochronne. Wskazane jest także używanie obuwia domowego oraz skarpet z materiałów naturalnych zapewniających właściwą wentylację i ochronę skóry stóp przed przegrzaniem¹.

Optymalna kontrola glikemii

Warto podkreślić, że ponieważ u podłoża problemu leży brak wyrównania metabolicznego, podstawowe znaczenie w profilaktyce zespołu stopy cukrzycowej ma zapewnienie optymalnej kontroli glikemii, poziomu lipidów i ciśnienia tętniczego z uwzględnieniem ogólnych zasad leczenia cukrzycy².

Niezbędnym urządzeniem wspomagającym diabetyka w utrzymaniu cukrzycy pod kontrolą jest glukometr. Wartą polecenia nowością na rynku jest glukometr iXell® plus, który spełnia wymogi aktualnej normy EN ISO 15197:2015, co daje gwarancję dokładności, precyzji i powtarzalności pomiarów. Glukometr jest łatwy w obsłudze – ma tylko jeden przycisk ustawień oraz podświetlany ekran LCD co zapewnia czytelność wyniku. Podświetlana szczelina pomiarowa na pasek testowy ułatwia wykonanie badania nawet nocą. Dzięki pamięci 450 pomiarów wraz z datą i godziną możliwy jest wgląd w historię pomiarów. Ponadto 4 alarmy w ciągu doby przypominają o regularnej kontroli glikemii. Atutem glukometru iXell® plus jest precyzyjna kontrola glikemii w 4 trybach pomiaru (Gen-ogólny, AC – przed posiłkiem, PC – po posiłku, QC – pomiar kontrolny), co daje możliwość personalizacji docelowych zakresów glikemii zgodnie z potrzebami pacjenta w zależności od posiłku. Zestaw iXell® plus zawiera 2 alkaliczne baterie AAA co sprawia, że glukometr można od razu uruchomić.⁶

Poznaj nowy glukometr iXell plus.

Regularne badanie stóp oraz przygotowanie i zaangażowanie pacjentów do kontroli stanu i pielęgnacji stóp stanowią podstawę dla zmniejszenia ryzyka rozwoju poważnego powikłania jakim jest zespół stopy cukrzycowej i poprawy jakości życia chorego z cukrzycą¹.

1. Szewczyk A., Tobiasz-Kałkun N., Stefanowicz-Bielska A. et al., Practice Guidelines of Nursing and Midwifery Diabetes Care – 2023. A position statement of Polish Federation for Education in Diabetology. Pielęgniarstwo XXI wieku/Nursing in the 21st Century. 2022: 4(81): 267-312.
2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą – 2025. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2025; 5 (1): 1 – 157.
3. Edmonds M, Manu C, Vas P. The current burden of diabetic foot disease. J Clin Orthop Trauma. 2021 Feb 8;17:88-93.
4. Kajderowicz M., Jak rozpoznać i skutecznie zapobiegać zmianom poprzedzającym wystąpienie owrzodzenia na stopach u chorych na cukrzycę? https://diabetologia.mp.pl/atlas/atlas_stopy_cukrzycowej/286969,jak-rozpoznac-i-skutecznie-zapobiegac-zmianom-poprzedzajacym-wystapienie-owrzodzenia-na-stopach-u-chorych-na-cukrzyce
5. Witek P., Katra B., Stopa cukrzycowa. https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66541,stopa-cukrzycowa
6. https://genexodladiabetyka.pl/glukometry/ixell-plus/

Glukometr iXell^® plus – pomiar stężenia glukozy we krwi. Importer oraz podmiot prowadzący reklamę: Genexo Sp. z o.o.; Producent: TaiDoc Technology Corporation; Autoryzowany Przedstawiciel w UE: MedNet EC-REP GmbH.

To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą

DIA/08.2025/07