Owoce i warzywa w diecie diabetyka

Spis treści:

1. 1. Miejsce warzyw i owoców w prawidłowej diecie
   2. Warzywa w żywieniu diabetyka
   3. Owoce w żywieniu diabetyka
   4. Przetwory owocowe

Miejsce warzyw i owoców w prawidłowej diecie

Prawidłowy sposób odżywiania jest bardzo istotnym elementem terapii cukrzycy, zapewniającym utrzymanie na właściwym poziomie stężenia glukozy i tłuszczów we krwi oraz wartości ciśnienia tętniczego, a także ograniczającym ryzyko występowania powikłań cukrzycy³. W dietoterapii cukrzycy zalecane jest stosowanie zasad zdrowego żywienia takich samych jak dla osób zdrowych: regularne jedzenie pełnowartościowych posiłków, ograniczenie cukrów prostych oraz tłuszczów pochodzenia zwierzęcego jak również zwiększenie w diecie ilości pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw i owoców^2,3.

Posiłki powinny być skomponowane w sposób przedstawiony na Talerzu Zdrowego Żywienia. Oznacza to, że około połowę talerza podczas każdego z głównych posiłków powinny stanowić warzywa i owoce. Sumarycznie ich dzienne spożycie powinno wynosić min. 400 g (z zachowaniem proporcji ¾ warzywa i ¼ owoce)².

Warzywa w żywieniu diabetyka

Różnorodne warzywa powinno się spożywać jak najczęściej, najlepiej w postaci surowej^2,4. Jeśli potrzebna jest obróbka termiczna, to najbardziej korzystną dla zdrowia formą jest gotowanie na parze⁴. Warzywa powinny być gotowane z zachowaniem lekkiej twardości („al dente”), gdyż rozgotowanie znacznie zwiększa indeks glikemiczny⁴. Chorując na cukrzycę można w zasadzie bez ograniczeń spożywać wszystkie rodzaje warzyw o niskiej zawartości węglowodanów (do 6%)^4,5. Należą do nich warzywa zielone (sałata, szpinak, brukselka, kapusta, kapusta pekińska, brokuły, szparagi, cykoria), fasola szparagowa, cukinia, pomidory, ogórki, papryka, kalafior, rzodkiewka, marchew, por, cebula^4-6. Warzywa o umiarkowanej zawartości węglowodanów można również spożywać, jednak  w mniejszych ilościach⁵.  Unikać należy takich produktów jak: frytki, puree ziemniaczane czy gotowana kukurydza, które mają wysoki indeks glikemiczny i powodują nagły przyrost poziomu cukru we krwi⁴.

Owoce w żywieniu diabetyka

Ze względu na większą zawartość cukrów prostych owoce zaleca się spożywać w mniejszej ilości niż warzywa, jednak nie zostają one całkowicie wykluczone z diety diabetyka.  Powinno się wybierać owoce nieprzejrzałe, które są mniej słodkie i w miarę możliwości spożywać je na surowo². Dzienne spożycie owoców nie powinno przekraczać 300 g, przy czym preferowane są owoce o niskim indeksie glikemicznym³. Szczególnie polecane są owoce jagodowe: jagody, maliny, jeżyny, truskawki, poziomki, porzeczki, agrest, a ponadto brzoskwinie, czereśnie, gruszki, jabłka, wiśnie oraz owoce cytrusowe (grejpfruty, pomarańcze i mandarynki), a także awokado^3,4. W codziennej diecie należy natomiast ograniczyć ilość owoców o średnim oraz wysokim indeksie glikemicznym takich, jak: bardzo dojrzałe banany, mango, ananasy, melony, arbuzy, jednak nie oznacza to ich całkowitej eliminacji⁴.

Pacjenci z cukrzycą powinni natomiast unikać owoców suszonych, które zawierają znacznie więcej cukru niż świeże owoce. Zalecenie to dotyczy także daktyli i rodzynek. Niewskazane są również owoce kandyzowane oraz owoce w syropie z puszki⁴.

Owoce warto w posiłkach łączyć z produktami zawierającymi białko i/lub tłuszcz. Takie połączenie wpływa na opóźnienie opróżnianie żołądka, co wydłuża czas trawienia i zapobiega szybkiemu wzrostowi stężenia glukozy i insuliny we krwi po posiłku².

Przetwory owocowe

Przetwory owocowe takie, jak: soki, koktajle czy musy, nie są zalecane dla diabetyków. Przetwarzanie owoców związane z ich rozdrabnianiem i/lub rozgotowaniem, zwiększa ich indeks glikemiczny, co sprzyja szybszemu wchłanianiu cukru do krwi⁴.

Warto zaznaczyć, że wyniki badań naukowych wskazują na związek między wyższym spożyciem soków owocowych a zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2. Natomiast zastąpienie już 3 porcji soku owocowego na tydzień owocami w takiej samej ilości powodowało zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy o 7%⁷.

Kolejną grupę popularnych, ogólnodostępnych przetworów stanowią dżemy i konfitury. Produkty te zawierają często bardzo dużo cukrów prostych, a mało owoców. Należy zatem zwracać baczną uwagę na ich skład i poszukiwać przetworów owocowych bez cukru lub słodzonych słodzikami np. ksylitolem, stewią, czyli zamiennikami cukru⁴.

Warzywa i owoce to skarbnica składników korzystnych dla zdrowia. Korzystajmy z nich zwłaszcza teraz, kiedy są młode i świeże. Pamiętajmy jednak, że owoce przetworzone znacznie szybciej podnoszą poziom cukru we krwi oraz zawierają mniej błonnika pokarmowego. Natomiast warzywa zawierają wszystkie witaminy i minerały obecne w owocach przy znacznie mniejszej zawartości węglowodanów.

Wybór odpowiednich produktów spożywczych ma istotne znaczenie w profilaktyce i kontroli cukrzycy. Regularne spożywanie świeżych, niskoprzetworzonych warzyw i owoców wspiera utrzymanie stabilnego poziomu glukozy we krwi i ogólnej równowagi metabolicznej.
Wprowadzenie tych zmian do codziennej diety może być prostym, ale skutecznym krokiem w kierunku lepszego samopoczucia i większej energii na co dzień.

1. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/67297,czy-wszystkie-owoce-i-warzywa-sa-tak-samo-zdrowe
2. Zalecenia dietetyczne – cukrzyca typu 2. https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2024/03/zalecenia_dietetycy_cukrzyca-typu-2.pdf; dostęp 06.2025
3. https://www.mp.pl/cukrzyca/dietaiwysilek/67051,dieta-cukrzycowa
4. https://diabetyk24.pl/blog-section/zasady-odzywiania/jakie-produkty-gwaltownie-podnosza-cukier
5. https://cukrzyca.pl/dieta-cukrzycowa/
6. https://diabetyk24.pl/blog-section/zasady-odzywiania/dieta-przy-cukrzycy-typu-2-co-wolno-a-czego-nie
7. https://www.mp.pl/cukrzyca/dietaiwysilek/117382,3-owoce-ktore-zmniejszaja-ryzyko-rozwoju-cukrzycy-typu-2